Obsesif kompulsif bozukluk (OKB); genelde obsesyonlar (saplantılar ya da takıntı) ve kompulsiyonların (zorlantılar) birlikte görüldüğü bir psikiyatrik rahatsızlıktır. Obsesyonlar, kişinin aklından çıkartamadığı ve aklına gelmesine engel olamadığı, rahatsızlık ve sıkıntı veren, genelde kaygı uyandıran ısrarlı, kişinin istemi dışında gelişen düşünceler, dürtüler ya da görüntülerdir. Bu sıkıntı, günlük yaşam ile ilgili genel kaygılardan farklıdır. Kompulsiyonlar ise obsesyonları rahatlatmak için yapılan tekrarlayan hareketler, davranışlar, ritüeller ve düşünceler olarak tanımlanırlar.
Obsesyonlar (Takıntılar)
İstenmeden gelen, uygunsuz olarak yaşanan ve belirgin bunaltı ya da sıkıntıya neden olan, yineleyici ve sürekli düşünceler, dürtüler ya da düşlemlerdir. Düşünceler, dürtüler ya da düşlemler sadece gerçek yaşam sorunları hakkında duyulan aşırı üzüntüler değildir. Kişi bu düşünceleri, dürtüleri ya da düşlemlerine önem vermemeye ya da bunları baskılamaya çalışır ya da başka bir düşünce ya da eylemle bunları etkisizleştirmeye çalışır. Çeşitli obsesyon türleri vardır. Bunlardan en sık görüleni bulaşma obsesyonudur. Bunu yıkama, yıkanma, temizleme ya da bulaşık olduğu düşünülen nesneden kompulsif kaçınma izler. Korkulan nesne genellikle kaçınılması zor olan bir nesnedir (dışkı, idrar, toz yada mikrop gibi). Korkulan nesneye karşı en çok duyulan duygusal tepki anksiyete (kaygı) olursa da obsesif utanç, iğrenme ve tiksinmede sık görülür.İkinci sıklıkla görülen obsesyon çeşiti kuşku obsesyonudur. Bunu genelde kontrol etme kompulsiyonu izler. Kişi emin olmadığı kuşkuya düştüğü şeyleri sürekli kontrol eder. Örneğin ocağın altını kapattım acaba diyerek sürekli kontrol eder ya da kapıyı kitlemişmiydim acaba diyerek sürekli kapıyı kitleyip kitlemeidğini kontrol edebilir. Bu ve benzeri emin olamama ve sürekli emin olma çabası ile kişi kontrol kompulsyonlar geliştirir.Bu hastalarda zaman zaman azda olsa bir kompulsiyon olmaksızın, zihne yerleşen obsesyonel düşüncelerde görülebilir. Bu obsesyonlar genellikle cinsel yada saldırgan bir eylemle ilintili yineleyici düşüncelerdir ve hasta bu düşüncelerinden ötürü kendi kendini kınar ya da utanç duygusu yaşar. Diğer sık görülen obsesyon çeşiti ise, simetri ya da kesin olma obsesyonudur. Bunu yavaşlama kompulsiyonu izler. Bu hastaların bir yemek yemeleri, tıraş olmaları saatler alır. Obsesif kompulsif hastalarda dinsel obsesyonlar ve istifçilikte sık gözlenir.
Kompulsiyonlar
Kişinin obsesyona bir tepki olarak ya da katı bir biçimde uygulanması gereken kurallarına göre yapmaktan kendini alıkoyamadığı yineleyici davranışlar (el yıkama, düzene koyma, kontrol etme gibi) ya da zihinsel eylemlerdir (dua etme, sayı sayma, bir takım sözcükleri sessiz bir biçimde söyleyip durma gibi). Davranışlar ya da zihinsel eylemler, sıkıntıdan kurtulmaya ya da var olan sıkıntıyı azaltmaya ya da korku yaratan olay ya da durumdan korunmaya yöneliktir; ancak bu davranışlar ya da zihinsel eylemler ya etkisizleştirilmesi ya da korunulması tasarlanan şeylerle gerçekçi bir biçimde ilişkili değildir ya da açıkça çok aşırı bir düzeydedir.
Obsesif Kompulsif Bozukluğun Sıklığı: Obsesif kompulsif bozukluğun yaşam boyu görülme sıklığı ortalama % 2-3’tür. Kadın ve erkeklerde eşit oranlarda görülür. OKB çocuklarda ve ergenlerde de görülebilmektedir. OKB genellikle erkeklerde daha erken başlangıçlı olmak üzere, sıklıkla ergenliğin son dönemlerinde ya da erişkinliğin başlangıç yıllarında ortaya çıkmaktadır.
Obsesif Kompulsif Bozukluğa Eşlik Eden (Komorbid) Hastalıklar: OKB’ye sıklıkla diğer psikiyatrik belirtiler ve rahatsızlıklar eşlik edebilir. Bunlardan en sık görüleni depresyondur. Panik bozukluğu, fobiler ve yeme bozuklukları da sıklıkla eşlik eden diğer bozukluklardır. Bu nedenle, doğru teşhis ve tedavi için belirtiler ortaya çıktığında bir psikiyatrist ile görüşmek önemlidir. OKB’ye çeşitli tıbbi hastalıklar da neden olabilir. Özellikle bazı nörolojik hastalıklar ya da nörolojik belirtiler veren diğer tıbbi hastalıklar OKB belirtileri ile başlayabilir. Bu nedenle özellikle geç yaşta başlayan OKB’ de altta yatan bir tıbbi bozukluğun araştırılması diğer bütün psikiyatrik hastalıklarda olduğu gibi önerilmektedir.
TEDAVİ
OKB belirtileri ortaya çıktığında bir psikiyatri uzmanı ile görüşmek önemlidir. Böylelikle doğru bir teşhis konulabilecek ve doğru bir tedavi başlanması mümkün olabilecektir. Ayrıca altta yatan bir hastalık varsa ilerlemesinin önüne geçme olasılığı artmaktadır. Tedavide ilaçlar ve psikoterapinin (özellikle bilişsel davranışçı) yeri vardır. OKB hastaları uygun bir psikiyatrik tedavi ile düzelebilirler, yaşam kaliteleri ve işlevsellikleri normale dönebilir.